By the 1970's, I took the first camera. It was the camera of 'Agafa Guert-120'. Having twelve photos in one roll can be drawn. There are many push-ups to get the actual photo handy. First, roll the roll for it. Negative was seen as if it was so easy to wash the clothes (development-printing). In it, you can print only the good photos of someone whose hands, feet, and someone's head. My feet did not get ground on the ground due to the camera. The feet started roaring and the camel was hanging in front of us.
I'm not 'watching mountains from a distance'. Having been very close to the mountain, I have been trying to get his insistence in mind and because he was friendly with me as a friend, father, teacher, I learned a lot from him. Even though I am not able to express my debt even though I am the master of the fearless, fearless, courageous, beauty, patience, serious, furious, immovable, gentle, loving, knowledgeable, knowledgeable yogurt. Because they empty their arms in my baglessly. Knowledge is being reimbursed for the benefit of others. Knowledge of the mountains should be fluid, rather than hesitate to know, or get rid of the knowledge of being a debt, the mountain's teachings clearly show that the people who come to blossom forth from the other on the other side bring them to the bloom, then why do not you! This huge view of knowledge has been given to me by the mountain. The mountain gave me many companions, companions, dreers, ponds, rivers, trees, animals and birds, but in addition to the history, the cave, the caves, caves, Then, going to meet the fortresses, my going to Hoyana hill became just like mine.
Even today, the same goes on to visit the Parsik hill on the eastern side of Thane. If we look at it, we know from class 5. Our first visit to Mumbra Devi's temple was with Eknath Mokashi of VitaVa village. Then whenever he went to Parsik Mountain, he welcomed me and gave me new information. How did the revolutionaries set up a plan to blow up the parasika by the revolutionaries of Marathikar Narna, Ramesh Chitnis, Kashinath Koli, Pashupatinath Kronadiya, Krishnakumar Trivedi etc., and then how did the British caught a trap and then arrested them? How full is Apart from standing in front of the audience, the cine-starrer Nutan Bungalow, the wireless and satellite center, and the top of it are Thane, Bhiwandi, While looking at the reflection of water on the water of Kalyan, the water that was clamped with the windy gaps, the macheve, the shovel, the small ships, and the picturesque mountains of Parsi hills did not budge. Yet there was a secret hidden from me. To prove itself, I had to run to the Parsik Mountains. It was the secret that the Parsik fort was in. I used to walk on the shoulder of this mountain till date but there was no such thing as a fort. Cai Mr. Chantan gan In the book 'Maharashtra of the Fort' written by Gogte in 1907, I read two lines of text about the fort. Kalyan creeks S The fort was in existence till 1880, but then the people in the surrounding area did not even leave the fortified fort. There was a corner of the hill where the intersection was entered into the creek. Until the 1920s, the British Collector, British officers, the house of Sargant and the horse were on foot. In the year 1965, the husband of famous cinematographer Nutan, Shri. Bahl built a bungalow here. He was a senior officer in the Navy, so on the backdrop of the scenic Khasi area of Parsik, he built a beautiful bungalow with a replica of a boat deck and added the beauty of the area. Today, all Thanekaris are familiar with Nutan's bungalow. He was a senior officer in the Navy, so on the backdrop of the scenic Khasi area of Parsik, he built a beautiful bungalow with a replica of a boat deck and added the beauty of the area. Today, all Thanekaris are familiar with Nutan's bungalow. He was a senior officer in the Navy, so on the backdrop of the scenic Khasi area of Parsik, he built a beautiful bungalow with a replica of a boat deck and added the beauty of the area. Today, all Thanekaris are familiar with Nutan's bungalow.
After the history of Shivaji Maharaj's death, the Portuguese started spreading arms. The Portuguese built a fort in Parsik to promote the Marathi navigator of the Durgadi Fort of Kalyan, which is why Chhatrapati ShivajiRaje etc. S In 1683, a campaign was launched to destroy the Portuguese bases in North Konkan to teach the Portuguese a lesson. Later, in the Vasai campaign of Chimaji Appa Peshwa, along with other forts in 1738-39, the Persian fort was captured by the Marathas. Later, after seeing the British rule for some time, the Parasik fort was destroyed after being surrendered to Calcutta. In the next few years the book will disappear from the page.
From the Parsik fort built by the Portuguese, the name of Parasik Hill, which is known as Parsik Hill, was reversed and it was later known as Mumbra hill, due to Mumbra Devi on the hill. Mumbra Devi was replaced in the stomach space in the stomach east of this mountain; it is most likely in the beginning of the Peshwa period. Due to Mumbra Devi, there are small villages of beautiful houses of people of Agari, Koli and Muslims of this hill city. He was called 'Mumbragaon'. Mumbra Devi is a Jagrut Devasthan of Koli brothers. Before coming up, there was a footprint in front of the Mumbra railway station. A few years ago, the 'Mumbra Devi Devasthan Trust' was set up, thereby facilitating the golden lamp from the steps of the concrete to the top of the Goddess. Now, due to the Mumbra Bypass Road, you can get to motorcycles by half the area of Mumbra Devi hill. The number of devotees of Mumbra devi is increasing day by day. Mumbra devi is the totem of Koli brothers. There are nine rice rafts in the main stomach. In the formless form of Mumbra Devi, Siddhi Minister, Kalratri, Chandghata, Maha Gauri, Katyani, Skandmata, Shailputri and Kushtmanda have been placed here. The priests and the president of the temple, Shri. The system of the temple has been traditionally run by Ramchandra Nana Bhagat. Have a glimpse of the Goddess, and enjoy a unique pleasure in watching the meeting quietly in a narrow space on the side. If the sky is clean, look around in the middle. From the vast region surrounded by the Mumbrasahar creek, it does not turn its attention on the delightful area from the sea-bay bowl line, Ghodbunder, Bhiwandi, Kalyan, and beyond that of Kamangadurga, Dandigad, Malanggad to Mahuligad, and then seeing the mind becomes entangled in history. The companion is a parson mountain. 'My fort was in the fort ... I do not know why?'
१९७०च्या सुमारास मी पहिला कॅमेरा घेतला. 'अगफा गॅव्हर्ट-१२०'चा तो कॅमेरा होता. एका रोलमध्ये बारा फोटो काढता येत. प्रत्यक्ष फोटो हातात येण्यासाठी अनेक खटपटी लटपटी कराव्या लागत. आधी तो रोल धुवायला टाकावा लागे. (डेव्हलपिंग-प्रिंटिंग) कपडे धुवावे इतक्या सहजपणे रोल धुतला काय रे, असे म्हणून निगेटिव्ह पाहिली जाई. त्यात कोणाचे हात, कोणाचे पाय, तर कोणाचे डोके उडवले ते पाहून फक्त चांगले फोटो तेवढे प्रिंट करायचे. कॅमेरामुळे माझे पाय जमिनीवर ठरेनासे झाले. पायाला भिंगरी लागली आणि गळ्यात कॅमेरा लटकावीत रानोमाळ भटकंती सुरू झाली ती आजतागायत अंगात भिनून उरली आहे.
मला 'दुरून डोंगर साजरे' नाहीत. डोंगराच्या अत्यंत समीप राहून त्यांच्या अंतर्मनाचा ठाव घेण्याचा प्रयत्न मी सदोदित करीत आलो आणि तेही माझ्याशी मित्र, वडील, शिक्षक या नात्याने हितगुज करीत असल्यामुळे मला त्यांच्याकडून बरेच काही शिकता आले. भय, साहस, जिद्द, सौंदर्य, धीर, गंभीर, उग्र, अचल, कोमल, प्रेमळ, स्थितप्रज्ञ, ज्ञानयोगी अशा विविध रूपाने माझ्या मनावर संस्कार करणाऱ्या या अजाण बाहूंचे कृपाछत्र मस्तकी असूनही मला त्यांचे ऋण मात्र व्यक्त करता येत नाही. कारण त्यांनी निर्व्याजपणे आपली ओंजळ माझ्या झोळीत रिकामी केली. ज्ञानकण आपण दुसऱ्यांना वाटूनच सव्याज परतफेड होणार आहे. ऋण मानून ज्ञानाचा संकोच करण्यापेक्षा किंवा तळी-डबकी होऊन साचण्यापेक्षा, ज्ञान हे प्रवाही असावे ही डोंगराची शिकवण निर्मळ मनाने सकल जनांना तोषवीत एकीकडून दुसरीकडे नवे धुमारे फुलविण्यासाठी निघालेल्या सरितेने आचरणात आणली मग आपण का नाही! ज्ञानदानाचा हा विशाल दृष्टिकोन डोंगराने मला दिला. डोंगराने मला अनेक सखे, सोबतीही दिले, निर्झर, तळी, नदी, वृक्षवेली, पशु-पक्षी यांची संगत तर जडलीच, पण त्याशिवाय इतिहासाने प्राण फुंकून सजीव केलेल्या गुहा, घळी, लेणी, गडकिल्ले हे तर आप्ताहूनही प्रिय झाले. मग गडकिल्ल्यांना भेटण्यासाठी का होईना डोंगराकडे माझे जाणे-येणे नित्याचेच होऊन बसले.
आजही असाच चालत ठाण्याच्या पूर्वेकडील पारसिक डोंगराला भेटावयास गेलो. तसे पाहायला गेलो तर इयत्ता ५वीत असल्यापासूनची आमची ओळख. विटावा गावातील एकनाथ मोकाशी या शाळासोबत्याबरोबर मुंब्रादेवीच्या दर्शनाला गेलो होतो ती आमची पहिली भेट. त्यानंतर जेव्हा जेव्हा पारसिक डोंगरावर गेलो तेव्हा तेव्हा त्याने माझे स्वागत करून नवनवी माहिती देऊ केली. रेल्वेतलाव, पारसिक बोगद्याची निर्मिती, भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यातील क्रांतिकारक विचाराचे मारुतीकुमार, मोरेश्वर नाचणे, रमेश चिटणीस, काशिनाथ कोळी, पशुपतिनाथ करोडिया, कृष्णकुमार त्रिवेदी इत्यादी क्रांतिकारकांनी पारसिकचा बोगदा उडवण्याचा कट कसा रचला आणि मग टॅक्सी ड्रायव्हरच्या फितुरीमुळे इंग्रजांनी सापळा रचून या सर्वांना कसे पकडले आणि मग त्यांच्यावर खटला कसा भरला, हा सारा इतिहास त्याने डोळ्यासमोर उभा केलाच शिवाय सिनेअभिनेत्री नूतनचा बंगला, वायरलेस व सॅटेलाइट केंद्र आणि त्याच्या माथ्यावरून ठाणे, भिवंडी, कल्याण या शहरांना नागमोडी वळणांनी विळखा घातलेल्या खाडीतून पाणी कापीत जाणारी होडी, मचवे, पडाव, छोटी जहाजे यांची पाण्यावर हिंदकळणारी प्रतिबिंब पाहताना, तर कधी दूरवरच्या प्रदेशाचे तिन्ही ऋतूत सुरम्य दर्शन घडविताना पारसिक डोंगराने कधीच हात आखडता घेतला नाही. तरीही एक रहस्य त्याने माझ्यापासून लपवून ठेवले होते. त्याचीच शहानिशा करण्यासाठी पारसिक डोंगराकडे मला धाव घ्यावी लागली. ते रहस्य होते पारसिक किल्ल्याचे. इतक्यांदा या डोंगराच्या अंगाखांद्यावर फिरलो पण येथे किल्ला होता असा मागमूसही कधी लागला नाही. कै. श्री. चिंतामण गं. गोगटे यांनी १९०७ साली लिहिलेल्या 'महाराष्ट्रातील किल्ले' या पुस्तकात पारसिक किल्ल्याबाबत दोन ओळींचा मजकूर माझ्या वाचनात आला. कल्याण खाडीकिनारी इ. स. १८८० सालापर्यंत हा किल्ला अस्तित्वात होता पण नंतर आजूबाजूच्या परिसरातील लोकांनी या जीर्ण झालेल्या किल्ल्याचे दगडही शिल्लक ठेवले नाहीत. डोंगराची एक धार जिथे खाडीमध्ये घुसते तिथे हा किल्ला होता. १९०३पर्यंत इंग्रज राजवटीतील कलेक्टर, इंग्रज अधिकारी, सार्जंट यांची घरे आणि घोड्यांच्या पागा येथे होत्या. १९६५ साली सुप्रसिद्ध सिनेअभिनेत्री नूतन हिचे पती श्री. बहल यांनी येथे बंगला बांधला. ते नेव्हीमध्ये उच्च अधिकारीपदावर होते त्यामुळे पारसिक डोंगराच्या निसर्गरम्य खाडी परिसराच्या पार्श्वभूमीवर त्यांनी बोटीवरील डेकची प्रतिकृती असलेला देखणा बंगला बांधून त्या परिसराच्या सौंदर्यात भर घातली. आज समस्त ठाणेकरांना नूतनचा बंगला म्हणून तो परिचित आहे.
इतिहासाचा मागोवा घेता, शिवाजी महाराजांच्या निधनानंतर पोर्तुगीजांनी हातपाय पसरण्यास सुरुवात केली. कल्याणच्या दुर्गाडी किल्ल्यानजीक असणाऱ्या मराठी आरमाराला शह देण्यासाठी पोर्तुगीजांनी पारसिकचा किल्ला बांधला, यामुळे छत्रपती संभाजीराजांनी इ. स. १६८३ साली पोर्तुगीजांना धडा शिकविण्यासाठी उत्तर कोकणातील पोर्तुगीज ठाणी उद्ध्वस्त करण्याची मोहीम आखली होती. पुढे चिमाजी आप्पा पेशवे यांच्या वसई मोहिमेत इतर किल्ल्यांबरोबर १७३८-३९ साली पारसिक किल्लाही मराठ्यांच्या ताब्यात आला. त्यानंतर काही काळ इंग्रज राजवट पाहून कालगतीपुढे शरणागती पत्करून पारसिक किल्ला नामशेष झाला. आणखी काही वर्षांत पुस्तकाच्या पानातूनही तो नाहीसा होईल.
पोर्तुगीजांनी बांधलेल्या या पारसिक किल्ल्यावरून पारसिकचा डोंगर असा नावलौकिक असलेल्या पारसिक डोंगराचे नाव मागे पडून पुढे मुंब्रा डोंगर म्हणून सारे ओळखू लागले ते डोंगरावरील मुंब्रादेवीमुळे. या डोंगराच्या पूर्वेकडील कड्याच्या पोटात निमुळत्या जागेत मुंब्रादेवी स्थानापन्न झाली ती बहुधा पेशवेकाळाच्या पूर्वार्धात. मुंब्रादेवीमुळे तिच्या पायथ्याशी असलेले आगरी, कोळी, मुसलमान या दर्यावर्दी लोकांचे टुमदार घरांचे छोटेखानी गाव होते. त्याला 'मुंब्रागाव' असे नाव पडले. मुंब्रादेवी ही कोळी बांधवांचे जागृत देवस्थान आहे. वर येण्यासाठी पूर्वी मुंब्रा रेल्वे स्टेशनसमोरून पाऊलवाट होती. काही वर्षांपूर्वी 'मुंब्रादेवी देवस्थान ट्रस्ट' स्थापन होऊन त्याद्वारे काँक्रिटच्या पायऱ्या व पायथ्यापासून वर देवीच्या स्थानापर्यंत सोनेरी दिव्यांची सोय करण्यात आली आहे. आता मुंब्रा बायपास रोडमुळे मुंब्रादेवी डोंगराच्या अर्धा भागापर्यंत मोटारगाडीने जाता येते. मुंब्रादेवीच्या भक्तगणांची संख्या दिवसेंदिवस वाढू लागली आहे. मुंब्रादेवी कोळी बांधवांची कुलदेवता आहे. मुख्य कड्याच्या पोटात देवीचे नऊ तांदळे आहेत. निराकार रूपातील मुंब्रादेवी, सिद्धीमंत्री, कालरात्री, चंद्रघटा, महागौरी, कात्यायनी, स्कंदमाता, शैलपुत्री, कुष्टमांडा अशा नऊ देवी येथे स्थानापन्न झाल्या आहेत. मंदिराचे पुजारी व अध्यक्ष श्री. रामचंद्र नाना भगत यांच्या घराण्याकडे मंदिराची व्यवस्था परंपरेने चालत आली आहे. देवीचे दर्शन घ्यावे आणि बाजूच्या अरुंद जागेत निवांतपणे बैठक मारून आसमंत न्याहाळण्यात एक वेगळाच आनंद अनुभवावा. आकाश स्वच्छ असेल तर पायतळी नजर टाकावी. मुंब्राशहर खाडीने वेढलेला विस्तीर्ण प्रदेश, त्यावरून समुद्रपक्ष्यांची उडणारी धनुष्याकृती ओळ, घोडबंदर, भिवंडी, कल्याण, पनवेल शहरापलीकडे दिसणारे कामणदुर्ग, दिंडीगड, मलंगगड ते माहुलीगडापर्यंतच्या रमणीय परिसरावरून आपली नजर हटत नाही आणि मग पाहता पाहता अंतर्मुख होऊन आपले मन इतिहासकाळात डोकावू लागते. सोबतीला पारसिक डोंगर असतो. म्हणतो, 'माझ्या तळहातावर किल्ला होता… दिसला का रे तुला?'
I'm not 'watching mountains from a distance'. Having been very close to the mountain, I have been trying to get his insistence in mind and because he was friendly with me as a friend, father, teacher, I learned a lot from him. Even though I am not able to express my debt even though I am the master of the fearless, fearless, courageous, beauty, patience, serious, furious, immovable, gentle, loving, knowledgeable, knowledgeable yogurt. Because they empty their arms in my baglessly. Knowledge is being reimbursed for the benefit of others. Knowledge of the mountains should be fluid, rather than hesitate to know, or get rid of the knowledge of being a debt, the mountain's teachings clearly show that the people who come to blossom forth from the other on the other side bring them to the bloom, then why do not you! This huge view of knowledge has been given to me by the mountain. The mountain gave me many companions, companions, dreers, ponds, rivers, trees, animals and birds, but in addition to the history, the cave, the caves, caves, Then, going to meet the fortresses, my going to Hoyana hill became just like mine.
Even today, the same goes on to visit the Parsik hill on the eastern side of Thane. If we look at it, we know from class 5. Our first visit to Mumbra Devi's temple was with Eknath Mokashi of VitaVa village. Then whenever he went to Parsik Mountain, he welcomed me and gave me new information. How did the revolutionaries set up a plan to blow up the parasika by the revolutionaries of Marathikar Narna, Ramesh Chitnis, Kashinath Koli, Pashupatinath Kronadiya, Krishnakumar Trivedi etc., and then how did the British caught a trap and then arrested them? How full is Apart from standing in front of the audience, the cine-starrer Nutan Bungalow, the wireless and satellite center, and the top of it are Thane, Bhiwandi, While looking at the reflection of water on the water of Kalyan, the water that was clamped with the windy gaps, the macheve, the shovel, the small ships, and the picturesque mountains of Parsi hills did not budge. Yet there was a secret hidden from me. To prove itself, I had to run to the Parsik Mountains. It was the secret that the Parsik fort was in. I used to walk on the shoulder of this mountain till date but there was no such thing as a fort. Cai Mr. Chantan gan In the book 'Maharashtra of the Fort' written by Gogte in 1907, I read two lines of text about the fort. Kalyan creeks S The fort was in existence till 1880, but then the people in the surrounding area did not even leave the fortified fort. There was a corner of the hill where the intersection was entered into the creek. Until the 1920s, the British Collector, British officers, the house of Sargant and the horse were on foot. In the year 1965, the husband of famous cinematographer Nutan, Shri. Bahl built a bungalow here. He was a senior officer in the Navy, so on the backdrop of the scenic Khasi area of Parsik, he built a beautiful bungalow with a replica of a boat deck and added the beauty of the area. Today, all Thanekaris are familiar with Nutan's bungalow. He was a senior officer in the Navy, so on the backdrop of the scenic Khasi area of Parsik, he built a beautiful bungalow with a replica of a boat deck and added the beauty of the area. Today, all Thanekaris are familiar with Nutan's bungalow. He was a senior officer in the Navy, so on the backdrop of the scenic Khasi area of Parsik, he built a beautiful bungalow with a replica of a boat deck and added the beauty of the area. Today, all Thanekaris are familiar with Nutan's bungalow.
After the history of Shivaji Maharaj's death, the Portuguese started spreading arms. The Portuguese built a fort in Parsik to promote the Marathi navigator of the Durgadi Fort of Kalyan, which is why Chhatrapati ShivajiRaje etc. S In 1683, a campaign was launched to destroy the Portuguese bases in North Konkan to teach the Portuguese a lesson. Later, in the Vasai campaign of Chimaji Appa Peshwa, along with other forts in 1738-39, the Persian fort was captured by the Marathas. Later, after seeing the British rule for some time, the Parasik fort was destroyed after being surrendered to Calcutta. In the next few years the book will disappear from the page.
From the Parsik fort built by the Portuguese, the name of Parasik Hill, which is known as Parsik Hill, was reversed and it was later known as Mumbra hill, due to Mumbra Devi on the hill. Mumbra Devi was replaced in the stomach space in the stomach east of this mountain; it is most likely in the beginning of the Peshwa period. Due to Mumbra Devi, there are small villages of beautiful houses of people of Agari, Koli and Muslims of this hill city. He was called 'Mumbragaon'. Mumbra Devi is a Jagrut Devasthan of Koli brothers. Before coming up, there was a footprint in front of the Mumbra railway station. A few years ago, the 'Mumbra Devi Devasthan Trust' was set up, thereby facilitating the golden lamp from the steps of the concrete to the top of the Goddess. Now, due to the Mumbra Bypass Road, you can get to motorcycles by half the area of Mumbra Devi hill. The number of devotees of Mumbra devi is increasing day by day. Mumbra devi is the totem of Koli brothers. There are nine rice rafts in the main stomach. In the formless form of Mumbra Devi, Siddhi Minister, Kalratri, Chandghata, Maha Gauri, Katyani, Skandmata, Shailputri and Kushtmanda have been placed here. The priests and the president of the temple, Shri. The system of the temple has been traditionally run by Ramchandra Nana Bhagat. Have a glimpse of the Goddess, and enjoy a unique pleasure in watching the meeting quietly in a narrow space on the side. If the sky is clean, look around in the middle. From the vast region surrounded by the Mumbrasahar creek, it does not turn its attention on the delightful area from the sea-bay bowl line, Ghodbunder, Bhiwandi, Kalyan, and beyond that of Kamangadurga, Dandigad, Malanggad to Mahuligad, and then seeing the mind becomes entangled in history. The companion is a parson mountain. 'My fort was in the fort ... I do not know why?'
१९७०च्या सुमारास मी पहिला कॅमेरा घेतला. 'अगफा गॅव्हर्ट-१२०'चा तो कॅमेरा होता. एका रोलमध्ये बारा फोटो काढता येत. प्रत्यक्ष फोटो हातात येण्यासाठी अनेक खटपटी लटपटी कराव्या लागत. आधी तो रोल धुवायला टाकावा लागे. (डेव्हलपिंग-प्रिंटिंग) कपडे धुवावे इतक्या सहजपणे रोल धुतला काय रे, असे म्हणून निगेटिव्ह पाहिली जाई. त्यात कोणाचे हात, कोणाचे पाय, तर कोणाचे डोके उडवले ते पाहून फक्त चांगले फोटो तेवढे प्रिंट करायचे. कॅमेरामुळे माझे पाय जमिनीवर ठरेनासे झाले. पायाला भिंगरी लागली आणि गळ्यात कॅमेरा लटकावीत रानोमाळ भटकंती सुरू झाली ती आजतागायत अंगात भिनून उरली आहे.
मला 'दुरून डोंगर साजरे' नाहीत. डोंगराच्या अत्यंत समीप राहून त्यांच्या अंतर्मनाचा ठाव घेण्याचा प्रयत्न मी सदोदित करीत आलो आणि तेही माझ्याशी मित्र, वडील, शिक्षक या नात्याने हितगुज करीत असल्यामुळे मला त्यांच्याकडून बरेच काही शिकता आले. भय, साहस, जिद्द, सौंदर्य, धीर, गंभीर, उग्र, अचल, कोमल, प्रेमळ, स्थितप्रज्ञ, ज्ञानयोगी अशा विविध रूपाने माझ्या मनावर संस्कार करणाऱ्या या अजाण बाहूंचे कृपाछत्र मस्तकी असूनही मला त्यांचे ऋण मात्र व्यक्त करता येत नाही. कारण त्यांनी निर्व्याजपणे आपली ओंजळ माझ्या झोळीत रिकामी केली. ज्ञानकण आपण दुसऱ्यांना वाटूनच सव्याज परतफेड होणार आहे. ऋण मानून ज्ञानाचा संकोच करण्यापेक्षा किंवा तळी-डबकी होऊन साचण्यापेक्षा, ज्ञान हे प्रवाही असावे ही डोंगराची शिकवण निर्मळ मनाने सकल जनांना तोषवीत एकीकडून दुसरीकडे नवे धुमारे फुलविण्यासाठी निघालेल्या सरितेने आचरणात आणली मग आपण का नाही! ज्ञानदानाचा हा विशाल दृष्टिकोन डोंगराने मला दिला. डोंगराने मला अनेक सखे, सोबतीही दिले, निर्झर, तळी, नदी, वृक्षवेली, पशु-पक्षी यांची संगत तर जडलीच, पण त्याशिवाय इतिहासाने प्राण फुंकून सजीव केलेल्या गुहा, घळी, लेणी, गडकिल्ले हे तर आप्ताहूनही प्रिय झाले. मग गडकिल्ल्यांना भेटण्यासाठी का होईना डोंगराकडे माझे जाणे-येणे नित्याचेच होऊन बसले.
आजही असाच चालत ठाण्याच्या पूर्वेकडील पारसिक डोंगराला भेटावयास गेलो. तसे पाहायला गेलो तर इयत्ता ५वीत असल्यापासूनची आमची ओळख. विटावा गावातील एकनाथ मोकाशी या शाळासोबत्याबरोबर मुंब्रादेवीच्या दर्शनाला गेलो होतो ती आमची पहिली भेट. त्यानंतर जेव्हा जेव्हा पारसिक डोंगरावर गेलो तेव्हा तेव्हा त्याने माझे स्वागत करून नवनवी माहिती देऊ केली. रेल्वेतलाव, पारसिक बोगद्याची निर्मिती, भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यातील क्रांतिकारक विचाराचे मारुतीकुमार, मोरेश्वर नाचणे, रमेश चिटणीस, काशिनाथ कोळी, पशुपतिनाथ करोडिया, कृष्णकुमार त्रिवेदी इत्यादी क्रांतिकारकांनी पारसिकचा बोगदा उडवण्याचा कट कसा रचला आणि मग टॅक्सी ड्रायव्हरच्या फितुरीमुळे इंग्रजांनी सापळा रचून या सर्वांना कसे पकडले आणि मग त्यांच्यावर खटला कसा भरला, हा सारा इतिहास त्याने डोळ्यासमोर उभा केलाच शिवाय सिनेअभिनेत्री नूतनचा बंगला, वायरलेस व सॅटेलाइट केंद्र आणि त्याच्या माथ्यावरून ठाणे, भिवंडी, कल्याण या शहरांना नागमोडी वळणांनी विळखा घातलेल्या खाडीतून पाणी कापीत जाणारी होडी, मचवे, पडाव, छोटी जहाजे यांची पाण्यावर हिंदकळणारी प्रतिबिंब पाहताना, तर कधी दूरवरच्या प्रदेशाचे तिन्ही ऋतूत सुरम्य दर्शन घडविताना पारसिक डोंगराने कधीच हात आखडता घेतला नाही. तरीही एक रहस्य त्याने माझ्यापासून लपवून ठेवले होते. त्याचीच शहानिशा करण्यासाठी पारसिक डोंगराकडे मला धाव घ्यावी लागली. ते रहस्य होते पारसिक किल्ल्याचे. इतक्यांदा या डोंगराच्या अंगाखांद्यावर फिरलो पण येथे किल्ला होता असा मागमूसही कधी लागला नाही. कै. श्री. चिंतामण गं. गोगटे यांनी १९०७ साली लिहिलेल्या 'महाराष्ट्रातील किल्ले' या पुस्तकात पारसिक किल्ल्याबाबत दोन ओळींचा मजकूर माझ्या वाचनात आला. कल्याण खाडीकिनारी इ. स. १८८० सालापर्यंत हा किल्ला अस्तित्वात होता पण नंतर आजूबाजूच्या परिसरातील लोकांनी या जीर्ण झालेल्या किल्ल्याचे दगडही शिल्लक ठेवले नाहीत. डोंगराची एक धार जिथे खाडीमध्ये घुसते तिथे हा किल्ला होता. १९०३पर्यंत इंग्रज राजवटीतील कलेक्टर, इंग्रज अधिकारी, सार्जंट यांची घरे आणि घोड्यांच्या पागा येथे होत्या. १९६५ साली सुप्रसिद्ध सिनेअभिनेत्री नूतन हिचे पती श्री. बहल यांनी येथे बंगला बांधला. ते नेव्हीमध्ये उच्च अधिकारीपदावर होते त्यामुळे पारसिक डोंगराच्या निसर्गरम्य खाडी परिसराच्या पार्श्वभूमीवर त्यांनी बोटीवरील डेकची प्रतिकृती असलेला देखणा बंगला बांधून त्या परिसराच्या सौंदर्यात भर घातली. आज समस्त ठाणेकरांना नूतनचा बंगला म्हणून तो परिचित आहे.
इतिहासाचा मागोवा घेता, शिवाजी महाराजांच्या निधनानंतर पोर्तुगीजांनी हातपाय पसरण्यास सुरुवात केली. कल्याणच्या दुर्गाडी किल्ल्यानजीक असणाऱ्या मराठी आरमाराला शह देण्यासाठी पोर्तुगीजांनी पारसिकचा किल्ला बांधला, यामुळे छत्रपती संभाजीराजांनी इ. स. १६८३ साली पोर्तुगीजांना धडा शिकविण्यासाठी उत्तर कोकणातील पोर्तुगीज ठाणी उद्ध्वस्त करण्याची मोहीम आखली होती. पुढे चिमाजी आप्पा पेशवे यांच्या वसई मोहिमेत इतर किल्ल्यांबरोबर १७३८-३९ साली पारसिक किल्लाही मराठ्यांच्या ताब्यात आला. त्यानंतर काही काळ इंग्रज राजवट पाहून कालगतीपुढे शरणागती पत्करून पारसिक किल्ला नामशेष झाला. आणखी काही वर्षांत पुस्तकाच्या पानातूनही तो नाहीसा होईल.
पोर्तुगीजांनी बांधलेल्या या पारसिक किल्ल्यावरून पारसिकचा डोंगर असा नावलौकिक असलेल्या पारसिक डोंगराचे नाव मागे पडून पुढे मुंब्रा डोंगर म्हणून सारे ओळखू लागले ते डोंगरावरील मुंब्रादेवीमुळे. या डोंगराच्या पूर्वेकडील कड्याच्या पोटात निमुळत्या जागेत मुंब्रादेवी स्थानापन्न झाली ती बहुधा पेशवेकाळाच्या पूर्वार्धात. मुंब्रादेवीमुळे तिच्या पायथ्याशी असलेले आगरी, कोळी, मुसलमान या दर्यावर्दी लोकांचे टुमदार घरांचे छोटेखानी गाव होते. त्याला 'मुंब्रागाव' असे नाव पडले. मुंब्रादेवी ही कोळी बांधवांचे जागृत देवस्थान आहे. वर येण्यासाठी पूर्वी मुंब्रा रेल्वे स्टेशनसमोरून पाऊलवाट होती. काही वर्षांपूर्वी 'मुंब्रादेवी देवस्थान ट्रस्ट' स्थापन होऊन त्याद्वारे काँक्रिटच्या पायऱ्या व पायथ्यापासून वर देवीच्या स्थानापर्यंत सोनेरी दिव्यांची सोय करण्यात आली आहे. आता मुंब्रा बायपास रोडमुळे मुंब्रादेवी डोंगराच्या अर्धा भागापर्यंत मोटारगाडीने जाता येते. मुंब्रादेवीच्या भक्तगणांची संख्या दिवसेंदिवस वाढू लागली आहे. मुंब्रादेवी कोळी बांधवांची कुलदेवता आहे. मुख्य कड्याच्या पोटात देवीचे नऊ तांदळे आहेत. निराकार रूपातील मुंब्रादेवी, सिद्धीमंत्री, कालरात्री, चंद्रघटा, महागौरी, कात्यायनी, स्कंदमाता, शैलपुत्री, कुष्टमांडा अशा नऊ देवी येथे स्थानापन्न झाल्या आहेत. मंदिराचे पुजारी व अध्यक्ष श्री. रामचंद्र नाना भगत यांच्या घराण्याकडे मंदिराची व्यवस्था परंपरेने चालत आली आहे. देवीचे दर्शन घ्यावे आणि बाजूच्या अरुंद जागेत निवांतपणे बैठक मारून आसमंत न्याहाळण्यात एक वेगळाच आनंद अनुभवावा. आकाश स्वच्छ असेल तर पायतळी नजर टाकावी. मुंब्राशहर खाडीने वेढलेला विस्तीर्ण प्रदेश, त्यावरून समुद्रपक्ष्यांची उडणारी धनुष्याकृती ओळ, घोडबंदर, भिवंडी, कल्याण, पनवेल शहरापलीकडे दिसणारे कामणदुर्ग, दिंडीगड, मलंगगड ते माहुलीगडापर्यंतच्या रमणीय परिसरावरून आपली नजर हटत नाही आणि मग पाहता पाहता अंतर्मुख होऊन आपले मन इतिहासकाळात डोकावू लागते. सोबतीला पारसिक डोंगर असतो. म्हणतो, 'माझ्या तळहातावर किल्ला होता… दिसला का रे तुला?'
No comments:
Post a Comment
Please do write your suggestions and thoughts.