Naths and forts in Thane

... Most of the fort fort of Thane was of importance during the Puranas. In particular, in the ancient times, the names of all the castes are associated with Navnath, Ajagasta, Siddhagad, Malanggad, Naldurg, Trichuktak alias Mahuligad, Harishchandragad, Machchindrand and Gorakhgad. Considering the tenth century Machchindranath and the period of Shilahar kings of Thane, these fort-strongholds have been observed for at least 1200 years. The Gorakhgad has been seen for at least two thousand years by watching the inscription on the stairs of the Satavahana period and the entrance of the entrance gate on it, known as the ancient highway from Murbad taluka, which is known as the ancient highway to Nationghat. His disciples, who continued the tradition of the Navinath and guru, were in the forefront of these ancient temples of Thane. Many of these proofs are available in the form of Samadhi, footprints and inscriptions.

During the reign of Shilahar and Yadavas, the Nath sect grew. Gurudatta sect and Nathpanth are the oldest religious books. It is a legend that the establishment of Nathpandh was done by Adinath as himself. Historically, it seems that Goraksnath established it for about two hundred years before Dnyaneshwar. Dnyaneshwar himself was a Nathpanthi. His eldest brother NivruttiNath was his teacher. Nivruttinath received the diksha from Gahinath. The names of Navnath are given in the 'Nath Sect Yadi Extension'. These names are first taken in the prayer of Nath Sampradaya, namely Chaitanya Dattatrayya Namah, following the tradition of disciples of Guru-disciple from Machchindranath, Goraksnath, Jalindranath, Kanifnath, Gahinath, Ravanath, Charpathnath, Nagnath, Bhartarinath and Navnath. To begin with, Bhikshinde or dialogue begins with the words 'Alkh Niranjan'. As your mentor Machchindranath got trapped in the pleasures of the kingdom of the state, Goraksanath went to the house as a sportsman. With the words 'Come Machchinder Gorakh Aaya' from all the songs played there, Machchindranath was warned and the woman with her disciple came out of the state. Goraksanath founded the Nath sect. Many of his books are famous and famous. Machhindranath, Goraksnath, Gahinath, started the whole of India. Monastery was established in India along with Maharashtra. But they had a close relationship with Thane. It is seen from the name of hill, cave, and fort fort. One of them is Gorakhgad.

Near Murbad there are two peaks called Ankushrishna Kushit Gorakh and Gorakhgad and Machchindradgad. This place is very dear to the Nathpathians. It is also famous as Gurudev Datta as a living space. There is a hut of Goraksnath in Hari village, situated at the foot of Gorkhakad. There lived the Somnath Burwa. There is a marble footprint of Goraksnath. From here there was an overwhelming view of Gorakhgad and Machchindranath Sungak.

Nathpanthiyas lived on Harishchandragad, who found the scenic and equally mysterious on the Thane border. The story of Changdev Maharaj sitting on the stairway to meet Nageshwar, NivruttiNath, Sopandev, Muktai, to meet the Nath siblings is all about faith. At this time, Muktabai became a disciple of Changdeo Muktabai after describing Changdevala as 'Cora'. This Changdev was in Harishchandragad. He stood in the depths of the Kedeshareshwar cave in the cave and obtained 'Hathaag Siddhi' through hard tapes and on the Harishchandrgad, Changdeva wrote 'Tattavsar'. At the end of this book he has written,

Harishchandra naam mountain There, Mahadeo Bhaktu

Consonant Savje Jo ..

Harishchandra Deity Mangal Ganga Sarita

Provide all pilgrimages. Satpatha ..

Brahmasthanas Brahma na Sandita The grasshopper tree

Lingi Jagannathu Mahadeo ..

So everyone Blissful Sublimation Shoal

So let's be the ambition of salvation. Shaniya: Shaniya: ..

Which is the pilgrimage place of pilgrimage Kedarenese Tukitati

And field creativity. Manu ha ..

There are eight inscriptions on the temple of Harishchandareshwar and its caves. From there onwards, Nivrittinath, Gyanadeva and Saint Namdev have come. The obvious mention is in the inscriptions of five. Read all the articles here. Vs Too Kolte has published it in his book 'Some Copper and Inscriptions in Maharashtra'. Nandnath, Gaaynath and Dahiniath and Dakhinnath and his disciple Sapknath are mentioned in the number 7 and 8th inscriptions, and these three articles are sculpted on the verse of the rear caves of the Harishchandareswara temple. From this, many Nath Yogis live on Harishchandragad and prove that there is a Gurukul or a main center of the Nath sect that cultivates the tradition of the Guru-disciples started from Machchindranath-Gorakhnath.

Nath Yogi was also living at Kalyan's Malanggad. Some samadhi on the fort are still unknown. Seeing the signs of Malang Baba's Samadhi, the objects placed around it, and the Samadhi temple, and the daughter of Nalaraja of the fort, being a disciple of Satpurusa, should be a guru-disciple of Nath tradition. Etc. S In 1780, Captain Abington won Malanggad from Maratha but did not remain in his control for a long time. Etc. S In 1782, the British returned Malangad to the Peshwas. According to Prabhas, the Brahmins of Kalyan of Kashinath Keetkar appointed Kalyan for the observance and observance of the Samadhi, that is why this award was given to the goddess Malang Baba.

ठाण्यातील नाथपंथ आणि किल्ले

…ठाण्यातील बऱ्याचशा गड-किल्ल्यांना पुराण काळात महत्त्व होते. विशेषत: प्राचीन काळात नाथपंथीयांचा प्रभाव दर्शविणारे अजापर्वत, सिद्धगड, मलंगगड, नलदुर्ग, त्रैकुटक उर्फ माहुलीगड, हरिश्चंद्रगड, मच्छिंद्रगड, गोरक्षगड ही सर्व गडांची नावे नवनाथांशी निगडित आहेत. दहाव्या शतकातील मच्छिंद्रनाथ आणि ठाण्यातील शिलाहार राजांचा कालखंड लक्षात घेतला तर या गड-किल्ल्यांना किमान हजार बाराशे वर्षे होऊन गेल्याचे दिसून येते. यातील मुरबाड तालुक्यातून देशावर जाणारा प्राचीन राजमार्ग म्हणून प्रसिद्ध असलेला नाणेघाटापासून जवळच तळकोकणातील गोरक्षगड, त्यावरील सातवाहनकालीन लेणे व त्याच्या प्रवेशद्वाराच्या पायऱ्यावरील शिलालेख पाहता गोरक्षगडाला किमान दोन हजार वर्षे झाली आहेत. ठाण्यातील अशा या पुरातन गडांवर नवनाथांचा आणि गुरू परंपरा पुढे चालविणाऱ्या त्यांच्या शिष्यांचा वावर होता. याचे अनेक पुरावे समाधी, पादचिन्हे आणि शिलालेखांच्या रूपाने उपलब्ध आहेत.

शिलाहार आणि यादवांच्या कारकिर्दीत नाथ संप्रदाय वाढीस लागला. गुरूदत्त संप्रदाय व नाथपंथ हे पुरातन धर्मपंथ आहेत. नाथपंथाची स्थापना आदिनाथ म्हणजे स्वत: शंकर यांनीच केली अशी आख्यायिका आहे. ऐतिहासिकदृष्ट्या पाहिले तर ज्ञानेश्वरांच्या आधी साधारण दोनशे वर्षे गोरक्षनाथांनी त्याची स्थापना केली असे दिसते. स्वत: ज्ञानेश्वर नाथपंथी होते. त्यांचे थोरले बंधू निवृत्तीनाथ हेच त्यांचे गुरू होते. निवृत्तीनाथांना गहिनीनाथांपासून दीक्षा मिळाली. 'नाथ संप्रदाय उदय विस्तार' यामध्ये नवनाथांची नावे दिली आहेत. नाथ संप्रदायाच्या प्रार्थनेत ही नावे प्रथम घेतली जातात ती अशी : चैतन्य दत्तात्रेयाय नम:, या खालोखाल मच्छिंद्रनाथ, गोरक्षनाथ, जालिंदरनाथ, कानिफनाथ, गहिनीनाथ, रेवणनाथ, चर्पटनाथ, नागनाथ, भर्तरिनाथ या नवनाथांपासून गुरू-शिष्यांची परंपरा सुरू झाली. भिक्षांदेही वा संवाद साधण्यासाठी 'अलख निरंजन' या शब्दाने सुरुवात होते. आपले गुरू मच्छिंद्रनाथ स्त्री राज्यात सुख विलासात अडकून पडले म्हणून त्यांना सोडवायला गोरक्षनाथ स्त्रीवेशात वादकाच्या रूपात गेले. तेथे त्यांनी वाजवलेल्या प्रत्येक वाद्यातून 'चलो मच्छिंदर गोरख आया' या बोलाने मच्छिंद्रनाथ सावध झाले आणि आपल्या शिष्यासोबत स्त्री राज्यातून बाहेर पडले. नाथ संप्रदायाची स्थापना गोरक्षनाथांनी केली. त्यांचे अनेक ग्रंथ प्रसिद्ध आहेत. मच्छिंद्रनाथ, गोरक्षनाथ, गहिनीनाथ यांनी भारतभर संचार केला. महाराष्ट्रासह भारतात ठिकठिकाणी मठ स्थापन केले. पण ठाण्याशी त्यांचा निकटचा संबंध होता. हे येथील डोंगर, गुहा-घळी, गड-किल्ले यांच्या नावावरूनच दिसून येते. यापैकी एक आहे गोरक्षगड.

मुरबाडजवळ सह्याद्रीच्या ऐन कुशीत गोरख तथा गोरक्षगड आणि मच्छिंद्रगड नावाचे दोन सुळके आहेत. हे स्थान नाथपंथीयांना अतिशय प्रिय आहे. गुरूदेव दत्ताचे एक जागृत स्थान म्हणूनही याची प्रसिद्धी आहे. गोरक्षगडाच्या पायथ्याशी असलेल्या हेरी गावात गोरक्षनाथांची एक कुटी आहे. तेथे सोमनाथ बुवांचे वास्तव्य होते. या कुटीत गोरक्षनाथांच्या संगमरवरी पादुका आहेत. येथून गोरखगड व मच्छिंद्रनाथ सुळक्यांचे विलोभनीय दर्शन होते.

ठाण्याच्या सरहद्दीवरील निसर्गरम्य आणि तितकाच गूढ भासणाऱ्या हरिश्चंद्रगडावर नाथपंथीयांचे वास्तव्य होते. ज्ञानेश्वर, निवृत्तीनाथ, सोपानदेव, मुक्ताई या नाथपंथीय भावंडांना भेटायला चांगदेव महाराज हे वाघावर बसून आल्याची कथा सर्वश्रूत आहे. यावेळी मुक्ताबाईने चांगदेवाला 'कोरा' संबोधून त्याचे गर्वहरण केल्यावर चांगदेव मुक्ताबाईचा शिष्य झाला. या चांगदेवाचे वास्तव्य हरिश्चंद्रगडावर होते. त्याने तेथील केदारेश्वर गुहेतील कमरेइतक्या खोल पाण्यात उभे राहून कठोर तपसाधनेद्वारे 'हठयोग सिद्धी' प्राप्त करून घेतली होती व हरिश्चंद्रगडावर चांगदेवाने 'तत्त्वसार' नावाचा ग्रंथ लिहिला होता. या ग्रंथाच्या शेवटी त्याने लिहिले आहे,

हरिश्चंद्र नाम पर्वतु। तेथ महादेओ भक्तु

सुरसिद्धगणी विख्यातु। सेविजे जो।।

हरिश्चंद्र देवता। मंगळ गंगा सरिता

सर्व तीर्थ पुरविता। सप्तस्थान।।

ब्रह्मस्थळें ब्रह्म न संडितु। चंचळवृक्ष अनंतु

लिंगि जगन्नाथु। महादेओ।।

ऐसा सर्वांचा समाओ। कळी संसारू दु:खाचा प्रवाहो

तो देओ मोक्षाचा उत्साओ। शनै: शनै:।।

जो तीर्थासि तीर्थ। केदारेंसि तुकिताति

आणि क्षेत्रिं निर्माती। प्रबंधु हा।।

हरिश्चंद्रेश्वर मंदिर आणि तेथील लेण्यांवर एकूण आठ शिलालेख आहेत. त्यावरून तेथे निवृत्तीनाथ, ज्ञानदेव व संत नामदेव येऊन गेल्याचे दिसते. तसा स्पष्ट उल्लेख पाच क्रमांकाच्या शिलालेखात आहे. येथील सर्व लेखांचे वाचन डॉ. वि. भि. कोलते यांनी केले असून 'महाराष्ट्रातील काही ताम्रपट व शिलालेख' या आपल्या ग्रंथात ते प्रसिद्ध केले आहे. क्रमांक सात आणि आठव्या शिलालेखात नंदनाथ आणि गयनाथ तथा गहिनीनाथ व दखिणनाथ व त्याचा शिष्य सपकनाथ यांचा उल्लेख असून हे तिन्ही लेख हरिश्चंद्रेश्वर मंदिराच्या मागील लेण्यांच्या दर्शनी स्तंभावर कोरले आहेत. यावरून हरिश्चंद्रगडावर अनेक नाथ योगी राहत होते व तेथे मच्छिंद्रनाथ-गोरखनाथांपासून सुरू झालेली गुरू-शिष्यांची परंपरा जोपासणारे नाथ संप्रदायाचे गुरूकुल किंवा मुख्य केंद्र असल्याचे सिद्ध होते.

कल्याणच्या मलंगगडावरही नाथ योगी राहत होते. गडावरील काही समाध्या ह्या अद्याप अज्ञात आहेत. खुद्द मलंग बाबाची समाधी, त्याभोवती ठेवलेल्या वस्तू आणि समाधी मंदिरावरील चिन्हे पाहता आणि गडावरील नलराजाची मुलगी त्या सत्पुरुषाची शिष्या झालेली पाहता ही नाथ परंपरेतील गुरू-शिष्याची जोडी असावी. इ. स. १७८० साली कॅप्टन ऑबीन्गटन याने मलंगगड मराठ्यांकडून जिंकला पण फार काळ तो त्याच्या ताब्यात राहिला नाही. इ. स. १७८२ साली पेशव्यांशी झालेल्या तहात इंग्रजांनी मलंगगड परत केला. हा विजय त्या सत्पुरुष मलंग बाबामुळे मिळाला असे समजून पेशव्यांनी त्या समाधीच्या पूजे-अर्चेसाठी व देखरेखीसाठी कल्याणच्या काशिनाथ केतकर या ब्राह्मणाची नेमणूक केली, ती आजतागायत त्या घराण्यात चालू आहे.

गोरक्षनाथ, मच्छिंद्रनाथ यांची समाधी नेमकी कुठे आहे, त्याबद्दल मतभिन्नता आहे. हरिश्चंद्रगड, कुकडेश्वर, भीमाशंकर, कुंडलेश्वर या सह्याद्रीच्या शिखरमाथ्यावरील प्राचीन शिवमंदिरांच्या सान्निध्यात असलेला सिद्धगड ऋषी-मुनींच्या सिद्ध साधकांच्या वास्तव्याने पुनित झाला आहे. हे त्यावरील गुहा-घळी आपल्याला सांगतात, मात्र मुरबाड तालुक्यातील सिद्धगडाच्या बाजूला मच्छिंद्रगड आणि गोरक्षगड नावाचे दोन प्राचीन गड आहेत. त्यापैकी गोरक्षगडाच्या पोटात सातवाहनकालीन गुंफा आहेत. यातील एका गुंफेत सातकर्णी राजा व राणी दोन घोड्यांवर समोरासमोर बसले असून बाजूला कावड घेऊन सेवक उभा आहे. गडाच्या प्रवेशद्वाराच्या पायरीवरील शिलालेखावरून व गुहेतील शिल्पपटावरून या गडाला किमान दोन हजार वर्षे झाली असावीत. गोरक्षनाथांच्या निर्वाणानंतर गोरक्षगडाच्या शिखरमाथ्यावर त्यांचे लहानशे घुमटाकार समाधी मंदिर बांधले असून त्याच्या बाजूला पादुका ठेवण्यात आल्या आहेत. गोरक्षगडाला बिलगून असलेल्या मच्छिंद्रगडावर किल्ल्याचे कोणतेच अलंकार नाहीत पण नवनाथ संप्रदायामुळे नवनाथ या पुराणग्रंथातील आद्य गुरू-शिष्यांची नावे परंपरेने या दोन्ही सुळक्यांना लाभली. शिलाहारकालीन जनमानसात नाथ संप्रदायाचा असलेला प्रभाव व ठाण्यातील या प्राचीन गडावरील नाथ योगींचा वापर पाहता हे नाथांचे गड आहेत, असे म्हटल्यास वावगे ठरू नये.