Amazing scenic Harishchandragad fort
Till now, he has read about some of the donations or donations given to the philanthropist, rich businessman, senior and generous royalty for the welfare of the people. Through all these articles, the picture of the then economic prosperity mainly stands in front of our eyes, but in some parts of the Thane, some of the fort-castes also exhibit literature, art and spirituality. One such fort is Harishchandragad on the border of Nagar, Pune and Thane district.
The highest peaks in the Sahyadri are Malseuse Ghat, from Balaghat to Thalghat. There is a competition to raise the skyline of Kalsubai Peak, Alang-Kulang, Ajaparvata, Keturba and Tarashmi Shikhar in Malsege Ghat. On the left side of Malshej Ghat you can see the platoon of Khubi village on the left. From there the road on the wall of Pimpalgaon Joge dam goes directly to the base of Tolar Pass. Before that, on the left side, visiting the temple of ancient Khirswara and then take the path of the Tollar ferry and come to her head. Now we stand on the border of Nagar and Pune. Do not go beyond a little rest and move on to the left-hand corner with the hands and legs invested in the khaki. As the climbing uphill, the valley between the two mountains starts to grow and rot. Her rudroform looks at the head. Here are a few walls. The first sign that came to Harishchandragad, from the top of the tree, on the left side, the Rohidas peak prevents his attention. The peak has tatabootro's aangde hat, while the small temple is the palace and the remains of some houses and a water tank excavated in the rock. The fort has no walls, except the Rohidas Shikhara fort on Harishchandragarh.
The height of the Taramit peak of Harishchandragad is 4850 feet and there are seven caves in her stomach. One of them is engraved with Lord Ganesh idol. The rest of the cows should be used in plain and residential areas. The Mangalganga river originated on the Taramati hill comes down to the left side of the caves and touches Mahadeva's Rangakamal from the sanctum of Harishchandareshwar temple; Gomukhwatts are steeped in the north towards the north, creating many rivers and waterfalls, and joining the river in the river near the fifth village. By installing Mangalganga river and making a magnificent stone Sutewaja premises on it, Harishchandreshwar temple has been built. Around the peak of the temple is surrounded by peaks. It is said that the shawl had previously installed diamonds and rubies. Shaiva and Vaishnava should be both cultivated on this fort. In front of the temple, there is a lake known as 'Saptatirtha' and it has fourteen cones in its walls. In it there were various statues of Lord Shiva in various forms of Vishnu. In 1979, when I made the first visit to the fort, eight idols were placed in this place and three were kept in the cave. Now there is no idol in Devkon.
The main attraction here is that on the western side of the Mangalganga river there is a deep cold water just like a room in a huge cave, and in the middle of the cave, Mahadev's majestic stone clay emerged from the stone. You can worship Shivlinga by running a lot of water. But due to the unintended mysterious atmosphere, there is tremendous pressure on the mind and we start seeing from the distance. This cave is called Kedareshwar Guha. It is the place of penance of Shri Changdev Maharaj, and here he has written the book titled 'Tatvasavar' in collaboration with this fort after attaining the hereditary accomplishment. He has written at the end of this book.
Harishchandra naam mountain There, Mahadeo Bhaktu
Consonant Savje Jo ..
Harishchandra Deity Mangalganga Sarita
Best Satpatha ..
Brahmachals Brahmana Sanctuary Playful tree trunks
Lingi Jagannathu Mahadeo ..
So everyone Blissful Sublimation Shoal
So let's be the ambition of salvation. Shaniya: Shaniya: ..
Which is the pilgrimage place of pilgrimage Kedarenese Tukitati
And field creativity. Manu ha ..
There are eight inscriptions on the Harishchandreshwar temple and these caves. From there, Nivrittinath, Gyanadev and Saint Namdev have come here. The obvious mention is in the inscriptions of five. Reading this article, Dr. Vs B Kolte has published some copies and inscriptions in Maharashtra in his book. Nivruttinath is the elder brother of Dnyaneshwar, but according to Nath tradition, Nivrittinath Dnyanudev's teacher and Gyanadev are his disciples. In the sequence of seven and eighth inscriptions, Nandnath, Gaaynath, and Gahinath and Dakhinnath and his disciple Sapknath are mentioned, and these three articles are carved on the verse of the front caves of the Harishchandareswara temple. From this, many Nathyogi lived on Harishchandragad and proved that the Guru started from Machchindranath-Gorakhnath in 9th-10th century, is a gurukul of Nath sect that cultivates tradition of discipleship.
The first attention was taken from the carved stone carved in the temple and in the temple at Harishchandragad. F. Sincler S In 1877. Then there is mention in Fergusson and Burgess's book "The Temple of India". But S In 1969 Ni Dandekar has written a series of 'Chakpani Vatsheshwar Nandu (Thu) / Fashi Vetekak' offering in the book 'Durgshanshan'. After this, the University of Nagpur University Pvt. M Ra Joshi found all the articles on Harishchandragad and his photographs and impressions were directed by the Director of State Archeology Department. Go He sent it to Khobrekar and from there to Dr. Vs Too He came to Kolte.
The most favorite place of nature-loving friends is Konkan Karada. Being at this place, consciousness goes away. The angular edges, like the lunar lunar lunar and about two and a half feet depth, make the angular edge look more formidable. His fearsome and grandeur also makes the mind self-conscious. These amazing Konkan edges that take many colors from sunrise to sunset seem to be worthwhile for their birth. Here, along with the Shaiva-Vaishnava sect, the tribal and the Goddess of the poor inhabitants are seen as Vaata Baaba. On the north side of the fort, there are long mountain cliffs like the Octopus, about three miles from the center of the middle, the rocks of a rock and a boulder with two rows of four sticks (bell)
Harishchandreshwar Temple, a small temple of Vishwamitra Rishis on its back, a dense tree surrounded by Ganeshleen, Saptthirtha lake, Rohidas and Taramati peak in the Kedareshwar Guha Tamatya peak, in which the sheep, Sambar, peacocks, rabbits and various birds, adorned by Konkan Kanada and Mangalganga It is because of the smallest waterfall and waterfalls that nature Ya the foil should be put in all things whatsoever archives. If there is a blossoming or even Manikchanch Yoga in the rainy season, when the flower is blooming, then we begin to feel that the form of the fort, taking all the beauty of Tribhuvana and bringing the highest happiness of the heavenly happiness that competes with Kashmir's paradise. It is a place which should be visited by the devotees, devotees and devotees to visit this fort, and this is a place which is a beautiful place to visit and the sacred shrine of Saint Dnyaneshwar, Sant Namdev, Nivruttinath and Navnath sect.
Amazing scenic Harishchandragad fort
harishchandragad fort trek
pune to harishchandragad fort distance
harishchandragad from pune
harishchandragad trek from mumbai
harishchandragad trek blog
harishchandragad camping
harishchandragad height
harishchandragad from nashik
harihar fort
kalsubai
vasota fort
kalavantin fort
kokankada
harishchandragad photos
harishchandragad from mumbai
harishchandragad night trek
kokankada photos
harishchandragad 2018
harishchandragad history in marathi
harishchandragad trek via khireshwar
harishchandragad thrillophilia
kalsubai elevation
hotel konkan kada
activities in malshej ghat
malshej ghat in march
ajoba hill fort
pimpalgaon joga dam camping
harishchandragad map
malshej ghat to harishchandragad distance
mumbai to harishchandragad fort distance
harishchandragad hotels
rajmachi trekking pune
places to see near malshej
harishchandragad photo gallery
malshej ghat latest images
travel to malshej ghat
अद्भुत निसर्गरम्य हरिश्चंद्रगड
आतापर्यंत ताम्रपट, शिलालेखातून दानशूर राजे, धनाढ्य व्यापारी, श्रेष्ठी आणि सर्वसामान्य रयतेने लोककल्याणाकरिता जी दाने अथवा देणगी दिली त्याबद्दलची माहिती त्यांनी आपल्या कोरीव लेखातून कायमस्वरूपी लिहून ठेवलेली आपण मागील काही लेखांतून वाचली असेल. या साऱ्या लेखांतून तत्कालीन आर्थिक सुबत्तेचे चित्र प्रामुख्याने आपल्या डोळ्यांसमोर उभे राहते, मात्र ठाणे परिसरातील काही गड-किल्ल्यांवरील लेखातून साहित्य, कला व अध्यात्माचे दर्शनही घडते. अशा गडांपैकी एक आहे नगर, पुणे आणि ठाणे जिल्ह्याच्या सीमेवरील हरिश्चंद्रगड.
सह्याद्रीतील सर्वात उंच गिरीशिखरे माळशेज घाट, बालाघाट ते थळघाट दरम्यान एकवटली आहेत. कळसूबाई शिखर, अलंग-कुलंग, अजापर्वत, कातुरबा आणि माळशेज घाटातील तारामती शिखर यांची जणू आकाशात उंच झेपावण्याची स्पर्धा चालू असते. आपण माळशेज घाट चढून आल्यावर डाव्या बाजूला खुबी गावाची पाटी दिसते. तेथून पिंपळगाव जोगे धरणाच्या भिंतीवरील रस्ता थेट टोलार खिंडीच्या पायथ्यापर्यंत जातो. त्या आधी डाव्या बाजूला प्राचीन खिरेश्वर मंदिराला भेट देऊन मग टोलार खिंडीची वाट पकडून तिच्या माथ्यावर यावे. आता आपण नगर आणि पुणे यांच्या सीमेवर उभे राहतो. थोडी विश्रांती घेऊन पलीकडे न उतरता डाव्या बाजूच्या कातळात खोदलेल्या खोबणीत हात-पाय गुंतवीत वर चढू लागावे. जसजसे वर चढू लागावे तसतशी दोन डोंगरामधली दरी आ वासून रुंदावत जाते. तिचे रौद्ररूप न्याहाळत माथ्यावर येतो. येथे थोडीशी तटबंदी दिसते. हरिश्चंद्रगडावर आल्याची ती पहिली खूण पुढे डाव्या बाजूला गच्च झाडीतून डोके वर काढत रोखून राहणारा रोहिदास शिखर आपले लक्ष वेधून घेतो. या शिखराला तटाबुरूजांचे आंगडे टोपडे आहे, तर लहानसे मंदिर असून राजवाड्याचे व काही घरांचे अवशेष व खडकात खोदलेल्या पाण्याची टाकी आहे. हरिश्चंद्रगडावरील रोहिदास शिखराची तटबंदी सोडल्यास या गडाला कोठेही तटबंदी नाही.
हरिश्चंद्रगडावरील तारामती शिखराची उंची ४८५० फूट असून तिच्या पोटात एकूण सात लेण्या आहेत. यापैकी एका लेण्यात श्री गणपतीची मूर्ती कोरलेली आहे. बाकीच्या लेण्या साध्या व निवासासाठी वापरात असाव्यात. तारामती शिखरावर उगम पावलेली मंगलगंगा नदी या लेण्यांच्या डाव्या बाजूने झेपावत खाली येते आणि हरिश्चंद्रेश्वर मंदिराच्या गर्भगृहाखालून महादेवाच्या चरणकमळांना स्पर्श करून गोमुखावाटे उत्तरेकडे अवखळपणे स्वत:भोवती गिरक्या घेत, अनेक डोह आणि जलप्रपात निर्माण करून खाली पांचणई गावाजवळ मुळा नदीत सामावून जाते. मंगलगंगा नदीला बंदिस्त करून तिच्यावर भव्य दगडी सेतुवजा प्रांगण बनवून त्यावर हरिश्चंद्रेश्वर मंदिराची उभारणी केली आहे. मंदिराच्या शिखराभोवती चहूबाजूने कोंदण केले आहे. असे म्हणतात की, या कोंदणात पूर्वी हिरे-माणके बसवली होती. या गडावर शैव व वैष्णव हे दोन्ही पंथ गुण्यागोविंदाने नांदले असावेत. कारण मंदिराच्या समोर 'सप्ततीर्थ' नावाचे तलाव असून त्याच्या भिंतीमध्ये चौदा कोनाडे आहेत. त्यामध्ये विष्णूच्या निरनिराळ्या रूपांतील आयुधधारी मनमोहक मूर्ती होत्या. १९७९ला मी गडाला पहिली भेट दिली तेव्हा आठ मूर्ती ह्या जागेवर होत्या, तर तीन गुहेमध्ये आणून ठेवल्या होत्या. आता येथील देवकोनात एकही मूर्ती नाही.
येथील प्रमुख आकर्षण म्हणजे मंदिराच्या खाली मंगलगंगा नदीच्या पश्चिमेला एका प्रचंड गुहेत कमरेइतके खोल थंडगार पाणी असून गुहेच्या मध्यावर पाषाणातून वर आलेली महादेवाची भव्य पाषाणाची पिंडी आहे. आपल्याला कंबरभर पाण्यातून चालत जाऊन शिवलिंगाची पूजा करता येते. पण एकूण तिथल्या अनामिक गूढ वातावरणामुळे मनावर प्रचंड दडपण येऊन आपण दुरूनच दर्शन घेऊ लागतो. या गुहेला केदारेश्वर गुहा असे म्हणतात. श्री चांगदेव महाराज यांची ही तपश्चर्येची जागा, येथेच त्यांनी हटयोगी सिद्धी आत्मसात करून या गडाच्या सहवासात 'तत्त्वसार' नावाचा ग्रंथ लिहिला आहे. या ग्रंथाच्या शेवटी त्याने लिहिले आहे.
हरिश्चंद्र नाम पर्वतु। तेथ महादेओ भक्तु
सुरसिद्धगणी विख्यातु। सेविजे जो।।
हरिश्चंद्र देवता। मंगलगंगा सरिता
सर्वतीर्थ पुरविता। सप्तस्थान।।
ब्रम्हस्थळें ब्रम्ह न संहितु। चंचल वृक्ष अनंतु
लिंगि जगन्नाथु। महादेओ।।
ऐसा सर्वांचा समाओ। कळी संसारू दु:खाचा प्रवाहो
तो देओ मोक्षाचा उत्साओ। शनै: शनै:।।
जो तीर्थासि तीर्थ। केदारेंसिं तुकीताति।
आणि क्षेत्रिं निर्माती। प्रबंधु हा।।
हरिश्चंद्रेश्वर मंदिर आणि येथील लेण्यांवर एकूण आठ शिलालेख आहेत. त्यावरून येथे निवृत्तीनाथ, ज्ञानदेव व संत नामदेव येऊन गेल्याचे दिसते. तसा स्पष्ट उल्लेख पाच क्रमांकाच्या शिलालेखात आहे. या लेखाचे वाचन डॉ. वि. भ. कोलते यांनी केले असून 'महाराष्ट्रातील काही ताम्रपट व शिलालेख' या आपल्या ग्रंथात प्रसिद्ध केले आहे. निवृत्तीनाथ हे ज्ञानदेवाचे मोठे बंधू पण नाथ परंपरेनुसार निवृत्तीनाथ ज्ञानदेवांचे गुरू आणि ज्ञानदेव त्यांचे शिष्य आहेत. क्रमांत सात आणि आठव्या शिलालेखात नंदनाथ आणि गयनाथ तथा गहिनीनाथ व दखिणनाथ व त्याचा शिष्य सपकनाथ यांचा उल्लेख असून हे तिन्ही लेख हरिश्चंद्रेश्वर मंदिराच्या मागील लेण्यांच्या दर्शनी स्तंभावर कोरलेले आहेत. यावरून हरिश्चंद्रगडावर अनेक नाथयोगी राहत होते व येथे ९-१०व्या शतकातील मच्छिंद्रनाथ-गोरक्षनाथांपासून सुरू झालेली गुरू शिष्यांची परंपरा जोपासणारे नाथ संप्रदायाचे गुरूकुल असल्याचे सिद्ध होते.
हरिश्चंद्रगडावरील लेण्यात व मंदिरात कोरलेल्या शिलालेखावर प्रथम लक्ष गेले ते डब्ल्यू. एफ. सिंक्लेर याचे इ. स. १८७७ मध्ये. त्यानंतर फर्ग्युसन आणि बर्जेस यांच्या 'दि केव्ह टेम्पल ऑफ इंडिया' या पुस्तकात उल्लेख आढळतो. पण इ. स. १९६९मध्ये गो. नी. दांडेकर यांनी 'दुर्गदर्शन' या पुस्तकात 'चक्रपाणी वटेश्वर नंदतु (तु) / तस्य सुतु वीकट देऊ' अशा ओळी लिहिल्या आहेत. यानंतर नागपूर विद्यापीठातील संशोधक प्रा. म. रा. जोशी यांनी हरिश्चंद्रगडावरील सर्व लेख शोधून त्याचे फोटो व ठसे महाराष्ट्र राज्य पुरातत्त्व विभागाचे संचालक वि. गो. खोबरेकर यांच्याकडे पाठविले व तेथून ते डॉ. वि. भि. कोलते यांच्याकडे आले.
निसर्गप्रेमी मित्रांचे सर्वांत आवडते ठिकाण म्हणजे कोकण कडा. या ठिकाणी आल्यावर देहभान हरपून जाते. चंद्राच्या कोरीसारखा अंतर्वक्र आणि सुमारे अडीच हजार फूट खोली असलेला कोकण कडा अधिक उग्र रूप धारण करतो. त्याची भीषणता आणि भव्यताही मनाला स्तिमीत करून जाते. सूर्योदयापासून सूर्यास्तापर्यंत अनेक रंगरूप धारण करणारा हा अद्भुत कोकण कडा ज्यांनी पाहिला त्यांना जन्माचे सार्थक झाल्यासारखे वाटते. येथे शैव-वैष्णव पंथाबरोबरच येथील आदिवासी, गिरीवासींचा देव जागरही वेतोबाच्या रूपात पाहावयास मिळतो. गडाच्या उत्तरेस धावत गेलेल्या ऑक्टोपससारख्या लांबच लांब डोंगरधारा आहेत त्यापैकी मधल्या धारेवर सुमारे तीन मैल अंतरावर दगडाचे तांदळे व एका काठीला दोन-चार फूटके घाट (घंटी) बांधलेले दिसतात हाच तो आदिवासींचा वेतोबा.
हरिश्चंद्रेश्वर मंदिर, त्याच्या मागील टेकडीवरील विश्वामित्र ऋषींचे लहानसे मंदिर, केदारेश्वर गुहा तारामती शिखराच्या पोटातील गणेशलेणे, सप्ततीर्थ तलाव, रोहिदास आणि तारामती शिखराभोवती असणारी घनदाट झाडी, त्यामध्ये वास्तव्यास असणारे भेकर, सांबर, मोर, ससे आणि निरनिराळे पक्षी, अद्भुतरम्य कोकण कडा आणि मंगलगंगा नदीने केलेले लहानमोठे डोह आणि जलप्रपात यामुळे असे वाटते की निसर्गाने त्याच्या ठेवणीतील जे जे काही आहे ते सर्व येथे उधळून टाकले असावे. सरत्या पावसात रंगबिरंगी तेरड्याच्या फुलांनी बहरलेला किंवा अगदी मणिकांचन योग असेल तर कारवी फुललेली असताना गडाचे रूप म्हणजे त्रिभुवनातील सारे सौंदर्य लेवून काश्मीरच्या नंदनवनाशी स्पर्धा करणारे स्वर्गीय सुखाचा परमोच्च आनंद देणाऱ्या मयपुरीत आपण आल्याचा भास होऊ लागतो. खरोखर भाविकांनी, दुर्गयात्री आणि निसर्गमित्रांनी या गडाला आवर्जून भेट द्यावी, असे हे नितांत सुंदर आणि संत ज्ञानेश्वर, संत नामदेव, निवृत्तीनाथ आणि नवनाथ संप्रदायांच्या पवित्र पदरवाने पुनित झालेल्या गूढरम्य परिसराला भेट द्यावी, असे ठिकाण आहे.
Till now, he has read about some of the donations or donations given to the philanthropist, rich businessman, senior and generous royalty for the welfare of the people. Through all these articles, the picture of the then economic prosperity mainly stands in front of our eyes, but in some parts of the Thane, some of the fort-castes also exhibit literature, art and spirituality. One such fort is Harishchandragad on the border of Nagar, Pune and Thane district.
The highest peaks in the Sahyadri are Malseuse Ghat, from Balaghat to Thalghat. There is a competition to raise the skyline of Kalsubai Peak, Alang-Kulang, Ajaparvata, Keturba and Tarashmi Shikhar in Malsege Ghat. On the left side of Malshej Ghat you can see the platoon of Khubi village on the left. From there the road on the wall of Pimpalgaon Joge dam goes directly to the base of Tolar Pass. Before that, on the left side, visiting the temple of ancient Khirswara and then take the path of the Tollar ferry and come to her head. Now we stand on the border of Nagar and Pune. Do not go beyond a little rest and move on to the left-hand corner with the hands and legs invested in the khaki. As the climbing uphill, the valley between the two mountains starts to grow and rot. Her rudroform looks at the head. Here are a few walls. The first sign that came to Harishchandragad, from the top of the tree, on the left side, the Rohidas peak prevents his attention. The peak has tatabootro's aangde hat, while the small temple is the palace and the remains of some houses and a water tank excavated in the rock. The fort has no walls, except the Rohidas Shikhara fort on Harishchandragarh.
The height of the Taramit peak of Harishchandragad is 4850 feet and there are seven caves in her stomach. One of them is engraved with Lord Ganesh idol. The rest of the cows should be used in plain and residential areas. The Mangalganga river originated on the Taramati hill comes down to the left side of the caves and touches Mahadeva's Rangakamal from the sanctum of Harishchandareshwar temple; Gomukhwatts are steeped in the north towards the north, creating many rivers and waterfalls, and joining the river in the river near the fifth village. By installing Mangalganga river and making a magnificent stone Sutewaja premises on it, Harishchandreshwar temple has been built. Around the peak of the temple is surrounded by peaks. It is said that the shawl had previously installed diamonds and rubies. Shaiva and Vaishnava should be both cultivated on this fort. In front of the temple, there is a lake known as 'Saptatirtha' and it has fourteen cones in its walls. In it there were various statues of Lord Shiva in various forms of Vishnu. In 1979, when I made the first visit to the fort, eight idols were placed in this place and three were kept in the cave. Now there is no idol in Devkon.
The main attraction here is that on the western side of the Mangalganga river there is a deep cold water just like a room in a huge cave, and in the middle of the cave, Mahadev's majestic stone clay emerged from the stone. You can worship Shivlinga by running a lot of water. But due to the unintended mysterious atmosphere, there is tremendous pressure on the mind and we start seeing from the distance. This cave is called Kedareshwar Guha. It is the place of penance of Shri Changdev Maharaj, and here he has written the book titled 'Tatvasavar' in collaboration with this fort after attaining the hereditary accomplishment. He has written at the end of this book.
Harishchandra naam mountain There, Mahadeo Bhaktu
Consonant Savje Jo ..
Harishchandra Deity Mangalganga Sarita
Best Satpatha ..
Brahmachals Brahmana Sanctuary Playful tree trunks
Lingi Jagannathu Mahadeo ..
So everyone Blissful Sublimation Shoal
So let's be the ambition of salvation. Shaniya: Shaniya: ..
Which is the pilgrimage place of pilgrimage Kedarenese Tukitati
And field creativity. Manu ha ..
There are eight inscriptions on the Harishchandreshwar temple and these caves. From there, Nivrittinath, Gyanadev and Saint Namdev have come here. The obvious mention is in the inscriptions of five. Reading this article, Dr. Vs B Kolte has published some copies and inscriptions in Maharashtra in his book. Nivruttinath is the elder brother of Dnyaneshwar, but according to Nath tradition, Nivrittinath Dnyanudev's teacher and Gyanadev are his disciples. In the sequence of seven and eighth inscriptions, Nandnath, Gaaynath, and Gahinath and Dakhinnath and his disciple Sapknath are mentioned, and these three articles are carved on the verse of the front caves of the Harishchandareswara temple. From this, many Nathyogi lived on Harishchandragad and proved that the Guru started from Machchindranath-Gorakhnath in 9th-10th century, is a gurukul of Nath sect that cultivates tradition of discipleship.
The first attention was taken from the carved stone carved in the temple and in the temple at Harishchandragad. F. Sincler S In 1877. Then there is mention in Fergusson and Burgess's book "The Temple of India". But S In 1969 Ni Dandekar has written a series of 'Chakpani Vatsheshwar Nandu (Thu) / Fashi Vetekak' offering in the book 'Durgshanshan'. After this, the University of Nagpur University Pvt. M Ra Joshi found all the articles on Harishchandragad and his photographs and impressions were directed by the Director of State Archeology Department. Go He sent it to Khobrekar and from there to Dr. Vs Too He came to Kolte.
The most favorite place of nature-loving friends is Konkan Karada. Being at this place, consciousness goes away. The angular edges, like the lunar lunar lunar and about two and a half feet depth, make the angular edge look more formidable. His fearsome and grandeur also makes the mind self-conscious. These amazing Konkan edges that take many colors from sunrise to sunset seem to be worthwhile for their birth. Here, along with the Shaiva-Vaishnava sect, the tribal and the Goddess of the poor inhabitants are seen as Vaata Baaba. On the north side of the fort, there are long mountain cliffs like the Octopus, about three miles from the center of the middle, the rocks of a rock and a boulder with two rows of four sticks (bell)
Harishchandreshwar Temple, a small temple of Vishwamitra Rishis on its back, a dense tree surrounded by Ganeshleen, Saptthirtha lake, Rohidas and Taramati peak in the Kedareshwar Guha Tamatya peak, in which the sheep, Sambar, peacocks, rabbits and various birds, adorned by Konkan Kanada and Mangalganga It is because of the smallest waterfall and waterfalls that nature Ya the foil should be put in all things whatsoever archives. If there is a blossoming or even Manikchanch Yoga in the rainy season, when the flower is blooming, then we begin to feel that the form of the fort, taking all the beauty of Tribhuvana and bringing the highest happiness of the heavenly happiness that competes with Kashmir's paradise. It is a place which should be visited by the devotees, devotees and devotees to visit this fort, and this is a place which is a beautiful place to visit and the sacred shrine of Saint Dnyaneshwar, Sant Namdev, Nivruttinath and Navnath sect.
Amazing scenic Harishchandragad fort
harishchandragad fort trek
pune to harishchandragad fort distance
harishchandragad from pune
harishchandragad trek from mumbai
harishchandragad trek blog
harishchandragad camping
harishchandragad height
harishchandragad from nashik
harihar fort
kalsubai
vasota fort
kalavantin fort
kokankada
harishchandragad photos
harishchandragad from mumbai
harishchandragad night trek
kokankada photos
harishchandragad 2018
harishchandragad history in marathi
harishchandragad trek via khireshwar
harishchandragad thrillophilia
kalsubai elevation
hotel konkan kada
activities in malshej ghat
malshej ghat in march
ajoba hill fort
pimpalgaon joga dam camping
harishchandragad map
malshej ghat to harishchandragad distance
mumbai to harishchandragad fort distance
harishchandragad hotels
rajmachi trekking pune
places to see near malshej
harishchandragad photo gallery
malshej ghat latest images
travel to malshej ghat
अद्भुत निसर्गरम्य हरिश्चंद्रगड
आतापर्यंत ताम्रपट, शिलालेखातून दानशूर राजे, धनाढ्य व्यापारी, श्रेष्ठी आणि सर्वसामान्य रयतेने लोककल्याणाकरिता जी दाने अथवा देणगी दिली त्याबद्दलची माहिती त्यांनी आपल्या कोरीव लेखातून कायमस्वरूपी लिहून ठेवलेली आपण मागील काही लेखांतून वाचली असेल. या साऱ्या लेखांतून तत्कालीन आर्थिक सुबत्तेचे चित्र प्रामुख्याने आपल्या डोळ्यांसमोर उभे राहते, मात्र ठाणे परिसरातील काही गड-किल्ल्यांवरील लेखातून साहित्य, कला व अध्यात्माचे दर्शनही घडते. अशा गडांपैकी एक आहे नगर, पुणे आणि ठाणे जिल्ह्याच्या सीमेवरील हरिश्चंद्रगड.
सह्याद्रीतील सर्वात उंच गिरीशिखरे माळशेज घाट, बालाघाट ते थळघाट दरम्यान एकवटली आहेत. कळसूबाई शिखर, अलंग-कुलंग, अजापर्वत, कातुरबा आणि माळशेज घाटातील तारामती शिखर यांची जणू आकाशात उंच झेपावण्याची स्पर्धा चालू असते. आपण माळशेज घाट चढून आल्यावर डाव्या बाजूला खुबी गावाची पाटी दिसते. तेथून पिंपळगाव जोगे धरणाच्या भिंतीवरील रस्ता थेट टोलार खिंडीच्या पायथ्यापर्यंत जातो. त्या आधी डाव्या बाजूला प्राचीन खिरेश्वर मंदिराला भेट देऊन मग टोलार खिंडीची वाट पकडून तिच्या माथ्यावर यावे. आता आपण नगर आणि पुणे यांच्या सीमेवर उभे राहतो. थोडी विश्रांती घेऊन पलीकडे न उतरता डाव्या बाजूच्या कातळात खोदलेल्या खोबणीत हात-पाय गुंतवीत वर चढू लागावे. जसजसे वर चढू लागावे तसतशी दोन डोंगरामधली दरी आ वासून रुंदावत जाते. तिचे रौद्ररूप न्याहाळत माथ्यावर येतो. येथे थोडीशी तटबंदी दिसते. हरिश्चंद्रगडावर आल्याची ती पहिली खूण पुढे डाव्या बाजूला गच्च झाडीतून डोके वर काढत रोखून राहणारा रोहिदास शिखर आपले लक्ष वेधून घेतो. या शिखराला तटाबुरूजांचे आंगडे टोपडे आहे, तर लहानसे मंदिर असून राजवाड्याचे व काही घरांचे अवशेष व खडकात खोदलेल्या पाण्याची टाकी आहे. हरिश्चंद्रगडावरील रोहिदास शिखराची तटबंदी सोडल्यास या गडाला कोठेही तटबंदी नाही.
हरिश्चंद्रगडावरील तारामती शिखराची उंची ४८५० फूट असून तिच्या पोटात एकूण सात लेण्या आहेत. यापैकी एका लेण्यात श्री गणपतीची मूर्ती कोरलेली आहे. बाकीच्या लेण्या साध्या व निवासासाठी वापरात असाव्यात. तारामती शिखरावर उगम पावलेली मंगलगंगा नदी या लेण्यांच्या डाव्या बाजूने झेपावत खाली येते आणि हरिश्चंद्रेश्वर मंदिराच्या गर्भगृहाखालून महादेवाच्या चरणकमळांना स्पर्श करून गोमुखावाटे उत्तरेकडे अवखळपणे स्वत:भोवती गिरक्या घेत, अनेक डोह आणि जलप्रपात निर्माण करून खाली पांचणई गावाजवळ मुळा नदीत सामावून जाते. मंगलगंगा नदीला बंदिस्त करून तिच्यावर भव्य दगडी सेतुवजा प्रांगण बनवून त्यावर हरिश्चंद्रेश्वर मंदिराची उभारणी केली आहे. मंदिराच्या शिखराभोवती चहूबाजूने कोंदण केले आहे. असे म्हणतात की, या कोंदणात पूर्वी हिरे-माणके बसवली होती. या गडावर शैव व वैष्णव हे दोन्ही पंथ गुण्यागोविंदाने नांदले असावेत. कारण मंदिराच्या समोर 'सप्ततीर्थ' नावाचे तलाव असून त्याच्या भिंतीमध्ये चौदा कोनाडे आहेत. त्यामध्ये विष्णूच्या निरनिराळ्या रूपांतील आयुधधारी मनमोहक मूर्ती होत्या. १९७९ला मी गडाला पहिली भेट दिली तेव्हा आठ मूर्ती ह्या जागेवर होत्या, तर तीन गुहेमध्ये आणून ठेवल्या होत्या. आता येथील देवकोनात एकही मूर्ती नाही.
येथील प्रमुख आकर्षण म्हणजे मंदिराच्या खाली मंगलगंगा नदीच्या पश्चिमेला एका प्रचंड गुहेत कमरेइतके खोल थंडगार पाणी असून गुहेच्या मध्यावर पाषाणातून वर आलेली महादेवाची भव्य पाषाणाची पिंडी आहे. आपल्याला कंबरभर पाण्यातून चालत जाऊन शिवलिंगाची पूजा करता येते. पण एकूण तिथल्या अनामिक गूढ वातावरणामुळे मनावर प्रचंड दडपण येऊन आपण दुरूनच दर्शन घेऊ लागतो. या गुहेला केदारेश्वर गुहा असे म्हणतात. श्री चांगदेव महाराज यांची ही तपश्चर्येची जागा, येथेच त्यांनी हटयोगी सिद्धी आत्मसात करून या गडाच्या सहवासात 'तत्त्वसार' नावाचा ग्रंथ लिहिला आहे. या ग्रंथाच्या शेवटी त्याने लिहिले आहे.
हरिश्चंद्र नाम पर्वतु। तेथ महादेओ भक्तु
सुरसिद्धगणी विख्यातु। सेविजे जो।।
हरिश्चंद्र देवता। मंगलगंगा सरिता
सर्वतीर्थ पुरविता। सप्तस्थान।।
ब्रम्हस्थळें ब्रम्ह न संहितु। चंचल वृक्ष अनंतु
लिंगि जगन्नाथु। महादेओ।।
ऐसा सर्वांचा समाओ। कळी संसारू दु:खाचा प्रवाहो
तो देओ मोक्षाचा उत्साओ। शनै: शनै:।।
जो तीर्थासि तीर्थ। केदारेंसिं तुकीताति।
आणि क्षेत्रिं निर्माती। प्रबंधु हा।।
हरिश्चंद्रेश्वर मंदिर आणि येथील लेण्यांवर एकूण आठ शिलालेख आहेत. त्यावरून येथे निवृत्तीनाथ, ज्ञानदेव व संत नामदेव येऊन गेल्याचे दिसते. तसा स्पष्ट उल्लेख पाच क्रमांकाच्या शिलालेखात आहे. या लेखाचे वाचन डॉ. वि. भ. कोलते यांनी केले असून 'महाराष्ट्रातील काही ताम्रपट व शिलालेख' या आपल्या ग्रंथात प्रसिद्ध केले आहे. निवृत्तीनाथ हे ज्ञानदेवाचे मोठे बंधू पण नाथ परंपरेनुसार निवृत्तीनाथ ज्ञानदेवांचे गुरू आणि ज्ञानदेव त्यांचे शिष्य आहेत. क्रमांत सात आणि आठव्या शिलालेखात नंदनाथ आणि गयनाथ तथा गहिनीनाथ व दखिणनाथ व त्याचा शिष्य सपकनाथ यांचा उल्लेख असून हे तिन्ही लेख हरिश्चंद्रेश्वर मंदिराच्या मागील लेण्यांच्या दर्शनी स्तंभावर कोरलेले आहेत. यावरून हरिश्चंद्रगडावर अनेक नाथयोगी राहत होते व येथे ९-१०व्या शतकातील मच्छिंद्रनाथ-गोरक्षनाथांपासून सुरू झालेली गुरू शिष्यांची परंपरा जोपासणारे नाथ संप्रदायाचे गुरूकुल असल्याचे सिद्ध होते.
हरिश्चंद्रगडावरील लेण्यात व मंदिरात कोरलेल्या शिलालेखावर प्रथम लक्ष गेले ते डब्ल्यू. एफ. सिंक्लेर याचे इ. स. १८७७ मध्ये. त्यानंतर फर्ग्युसन आणि बर्जेस यांच्या 'दि केव्ह टेम्पल ऑफ इंडिया' या पुस्तकात उल्लेख आढळतो. पण इ. स. १९६९मध्ये गो. नी. दांडेकर यांनी 'दुर्गदर्शन' या पुस्तकात 'चक्रपाणी वटेश्वर नंदतु (तु) / तस्य सुतु वीकट देऊ' अशा ओळी लिहिल्या आहेत. यानंतर नागपूर विद्यापीठातील संशोधक प्रा. म. रा. जोशी यांनी हरिश्चंद्रगडावरील सर्व लेख शोधून त्याचे फोटो व ठसे महाराष्ट्र राज्य पुरातत्त्व विभागाचे संचालक वि. गो. खोबरेकर यांच्याकडे पाठविले व तेथून ते डॉ. वि. भि. कोलते यांच्याकडे आले.
निसर्गप्रेमी मित्रांचे सर्वांत आवडते ठिकाण म्हणजे कोकण कडा. या ठिकाणी आल्यावर देहभान हरपून जाते. चंद्राच्या कोरीसारखा अंतर्वक्र आणि सुमारे अडीच हजार फूट खोली असलेला कोकण कडा अधिक उग्र रूप धारण करतो. त्याची भीषणता आणि भव्यताही मनाला स्तिमीत करून जाते. सूर्योदयापासून सूर्यास्तापर्यंत अनेक रंगरूप धारण करणारा हा अद्भुत कोकण कडा ज्यांनी पाहिला त्यांना जन्माचे सार्थक झाल्यासारखे वाटते. येथे शैव-वैष्णव पंथाबरोबरच येथील आदिवासी, गिरीवासींचा देव जागरही वेतोबाच्या रूपात पाहावयास मिळतो. गडाच्या उत्तरेस धावत गेलेल्या ऑक्टोपससारख्या लांबच लांब डोंगरधारा आहेत त्यापैकी मधल्या धारेवर सुमारे तीन मैल अंतरावर दगडाचे तांदळे व एका काठीला दोन-चार फूटके घाट (घंटी) बांधलेले दिसतात हाच तो आदिवासींचा वेतोबा.
हरिश्चंद्रेश्वर मंदिर, त्याच्या मागील टेकडीवरील विश्वामित्र ऋषींचे लहानसे मंदिर, केदारेश्वर गुहा तारामती शिखराच्या पोटातील गणेशलेणे, सप्ततीर्थ तलाव, रोहिदास आणि तारामती शिखराभोवती असणारी घनदाट झाडी, त्यामध्ये वास्तव्यास असणारे भेकर, सांबर, मोर, ससे आणि निरनिराळे पक्षी, अद्भुतरम्य कोकण कडा आणि मंगलगंगा नदीने केलेले लहानमोठे डोह आणि जलप्रपात यामुळे असे वाटते की निसर्गाने त्याच्या ठेवणीतील जे जे काही आहे ते सर्व येथे उधळून टाकले असावे. सरत्या पावसात रंगबिरंगी तेरड्याच्या फुलांनी बहरलेला किंवा अगदी मणिकांचन योग असेल तर कारवी फुललेली असताना गडाचे रूप म्हणजे त्रिभुवनातील सारे सौंदर्य लेवून काश्मीरच्या नंदनवनाशी स्पर्धा करणारे स्वर्गीय सुखाचा परमोच्च आनंद देणाऱ्या मयपुरीत आपण आल्याचा भास होऊ लागतो. खरोखर भाविकांनी, दुर्गयात्री आणि निसर्गमित्रांनी या गडाला आवर्जून भेट द्यावी, असे हे नितांत सुंदर आणि संत ज्ञानेश्वर, संत नामदेव, निवृत्तीनाथ आणि नवनाथ संप्रदायांच्या पवित्र पदरवाने पुनित झालेल्या गूढरम्य परिसराला भेट द्यावी, असे ठिकाण आहे.
No comments:
Post a Comment
Please do write your suggestions and thoughts.